ΕΝΟΡΙΑΚΟ ΕΡΓΟ

---

Θ Ε Μ Α : “ΤΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ”.

Κατά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, δεν υπήρχαν λειτουργικά βιβλία στην Εκκλησία μας. Η θεία λατρεία ετελείτο βάσει της παραδόσεως, αυτοσχέδια, σύμφωνα με τις δυνατότητες του υπευθύνου της λατρείας, του “προεστώτος”. Από τον Δ΄ αιώνα, αρχίζει η συστηματική καταγραφή των λειτουργικών παραδόσεων και εμφανίζονται τα πρώτα λειτουργικά βιβλία και κείμενα, βάσει των οποίων τελείται από εδώ και μετά η Θεία Λειτουργία και οι υπόλοιπες ιερές ακολουθίες της Εκκλησία μας. Σαν πρώτο δείγμα αυτής της προσπάθειας έχουμε το ευχολόγιο του επισκόπου Θμούεως Σεραπίωνα, φίλου του Μ. Αθανασίου, από την Αίγυπτο. Από τα λειτουργικά βιβλία που έχουμε σήμερα, άλλα μεν προορίζονται για χρήση από τους λειτουργούς, άλλα για χρήση από τους αναγνώστες και άλλα για το λαό. Ανάλογα δηλαδή, με την κατανομή των ρόλων στην τέλεση της θείας λατρείας, κατανέμεται και το περιεχόμενο των λειτουργικών βιβλίων.
Το Ευαγγέλιο. Είναι το πιο ιερό, από πλευράς περιεχομένου, λειτουργικό βιβλίο της Εκκλησίας μας. Αρχικά η ανάγνωση των περικοπών από το ευαγγέλιο, γινόταν με ελεύθερη επιλογή. Αργότερα δημιουργήθηκαν συστήματα περικοπών, αλλά πάλι η ανάγνωση των περικοπών γινόταν από το συνεχές κείμενο του ευαγγελίου, στα περιθώρια του οποίου αναγραφόταν ο χρόνος αναγνώσεως των περικοπών. Τελικά, αυτές οι περικοπές αποσπάστηκαν από το συνεχές κείμενο και απετέλεσαν ιδιαίτερο λειτουργικό βιβλίο το “Εκλογάδιο” ή “Ευαγγελιστάριο” ή απλούστερα το “Ιερό Ευαγγέλιο”. Το ευαγγέλιο, διαιρείται σε δύο μέρη, το πρώτο με περικοπές που διαβάζονται από την Κυριακή του Πάσχα μέχρι την Μ. Εβδομάδα και το δεύτερο που καταλαμβάνουν οι περικοπές κατά το μηνολόγιο, από 1ης Σεπτεμβρίου μέχρι 31ης Αυγούστου. Ένα τρίτο μέρος, σαν παράρτημα, περιέχει τα ένδεκα εωθινά ευαγγέλια των Κυριακών και τις περικοπές που διαβάζονται στα μυστήρια και άλλες περιστάσεις.
Το ευαγγέλιο διαβάζεται μόνο από τον επίσκοπο, πρεσβύτερο και διάκονο. Εικονίζει τον Ίδιο τον Κύριο Ιησού Χριστό, λιτανεύεται, θυμιάται, προσκυνείται, αποτίθεται πάνω στην Αγία Τράπεζα και βιβλιοδετείται με ιδιαίτερη επιμέλεια και εγχάρακτες διακοσμήσεις στα καλύμματά του. Επικράτησε να εικονίζονται στο μεν μπροστινό εξώφυλλό του η σταύρωση του Χριστού και στο πίσω, η ανάστασή Του και να κρατείται ή να τίθεται, αναλόγως προς το χαρακτήρα των ημερών, τον αναστάσιμο ή μη.
Ο Απόστολος. Είναι βιβλίο του αναγνώστη, που περιέχει τις περικοπές από τις Πράξεις και τις Επιστολές των Αποστόλων, οι οποίες διαβάζονται στη θεία λειτουργία και σε άλλες ιερές ακολουθίες. Για τον τρόπο κατανομής της ύλης του, ισχύουν κατ’ αναλογία, όσα αναφέραμε για το ευαγγέλιο. Η αρχή γίνεται από τις Πράξεις των Αποστόλων, που διαβάζονται από το Πάσχα ως την Πεντηκοστή, και έπονται οι περικοπές από τις Επιστολές του Αποστόλου Παύλου και τις Καθολικές Επιστολές.
Το Ψαλτήριο. Είναι το ομώνυμο βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης, που κατά την μετάφραση των εβδομήκοντα χρησιμοποιείται από την αρχή στη χριστιανική λατρεία. Αποτελείται από 150 ψαλμούς και ένα παράρτημα, που περιέχει τις εννέα ωδές.
Το Ευχολόγιο. Το ευχολόγιο, είναι μία ογκώδης συλλογή όλων των ευχολογικών κειμένων της θείας λατρείας, των λειτουργιών δηλαδή, των ακολουθιών των μυστηρίων και των ιερών τελετών, καθώς και ευχών σε διάφορες περιστάσεις. Το βιβλίο αυτό, είναι το πιο εύχρηστο και αναγκαίο στους ιερείς.
Το Ωρολόγιο. Είναι το βιβλίο των “ωρών”, δηλαδή των ιερών ακολουθιών του νυχθημέρου. Περιέχονται σ’ αυτό, όλα τα σταθερά στοιχεία των ακολουθιών αυτών και μερικά κινητά, όπως απολυτίκια, κοντάκια κλπ. Οι ακολουθίες αρχίζουν από το μεσονυκτικό κατά την ελληνορωμαϊκή περί αρχής του ημερονυκτίου αντίληψη.
Η Οκτώηχος. Η Οκτώηχος, είναι υμνολογικό βιβλίο, που περιέχει τα τροπάρια, στιχηρά, κανόνες κλπ. των Κυριακών κατά τους οκτώ ήχους. Οκτώ δηλαδή αναστάσιμες ακολουθίες, (μικρός εσπερινός, μέγας εσπερινός, κανόνας μεσονυκτικού, όρθρος, μακαρισμοί), που είναι συντεθειμένες κατά τους οκτώ ήχους της βυζαντινής εκκλησιαστικής μουσικής και ανακυκλούνται κατ’ έτος, αρχής γενομένης από την πρώτη Κυριακή μετά το Πάσχα. Η σύνθεση της Οκτωήχου, αποδίδεται στον Αγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό, (8ος αιώνας). Το βιβλίο αυτό μαζί με το Ψαλτήριο, κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας ή και παλαιότερα, χρησίμευαν ως διδακτικά βιβλία για την εκμάθηση της αναγνώσεως και των ιερών γραμμάτων από τα ελληνόπουλα.
Η Παρακλητική. Και αυτό είναι υμνολογικό βιβλίο, που περιέχει την Οκτώηχο, την ακολουθία δηλαδή των Κυριακών διευρυμένη για ολόκληρη την εβδομάδα, πάλι κατά τους οκτώ ήχους. Οι ημέρες της εβδομάδος είναι αφιερωμένες σε ειδικά θέματα η κάθε μία. Η Δευτέρα στους Αγγέλους, η Τρίτη στον Πρόδρομο, η Τετάρτη και η Παρασκευή στο πάθος του Κυρίου, η Πέμπτη στους Αποστόλους και στον Αγιο Νικόλαο, το Σάββατο στους Αγίους μάρτυρας, στη Θεοτόκο και στους κεκοιμημένους και η Κυριακή στην ανάσταση του Χριστού. Και αυτές οι κατά τους οκτώ ήχους ακολουθίες ανακυκλούνται καθ’ όλο το έτος και ψάλλονται κατά τον εσπερινό και τον όρθρο, όταν δεν είναι εορτή.
Τα Μηναία. Είναι μία συλλογή δώδεκα βιβλίων, που αντιστοιχούν στους δώδεκα μήνες του έτους. Περιέχουν τις καθημερινές ακολουθίες από 1ης Σεπτεμβρίου μέχρι 31ης Αυγούστου, κατά το ρωμαϊκό ημερολόγιο, δηλαδή τις ακολουθίες των εορτών και των αγίων όλου του έτους.
Το Τριώδιο. Είναι βιβλίο υμνολογικό, που περιέχει τις ακολουθίες των έξι εβδομάδων της Μεγάλης Τεσσαρακοστής και της Μεγάλης Εβδομάδος, μέχρι του εσπερινού του Μεγάλου Σαββάτου. Επίσης, περιέχει και τις ακολουθίες της Κυριακής του Τελώνου και Φαρισαίου, του Ασώτου και της Απόκρεω, που προηγούνται της Μ. Τεσσαρακοστής. Το Τριώδιο, πήρε το όνομά του από τα “τριώδια”, δηλαδή τους κανόνες με τρεις ωδές, που είναι έργα των Στουδιτών υμνογράφων Θεοδώρου και Ιωσήφ. Το όνομα του βιβλίου αυτού, πήρε και η αντίστοιχη χρονική περίοδος, από την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου έως το Σάββατο του Λαζάρου.
Το Πεντηκοστάριο. Βιβλίο με ύμνους, που καλύπτει την περίοδο, από το Πάσχα, μέχρι τη Πεντηκοστή και την Κυριακή των Αγίων Πάντων. Το όνομά του το πήρε από τον αριθμό των ημερών της περιόδου. Αρχικά, το Πεντηκοστάριο ήταν το δεύτερο μέρος του Τριωδίου, και λεγόταν “Χαρμόσυνο Τριώδιο” ή το “Τριώδιο των ανθέων”. Τα συναξάρια των εορτών και των Κυριακών, τόσο του Τριωδίου όσο και του Πεντηκοσταρίου, γράφτηκαν από τον Νικηφόρο Κάλλιστο Ξανθόπουλο,(Υπομνηματογράφος-αγιολόγος ιγ΄ -ιδ΄ αιώνος).
Το Τυπικό. Το Τυπικό, είναι το λειτουργικό βιβλίο που καθορίζει την τάξη σύμφωνα με την οποία θα τελούνται και θα ψάλλονται οι ιερές ακολουθίες και η εν γένει λατρεία, της Εκκλησίας μας.
Το Θεοτοκάριο. Είναι ένα μοναχικό βιβλίο, που περιέχει κανόνες προς τιμήν της Θεοτόκου σε όλους τους ήχους, διαφόρων υμνογράφων, που ψάλλονται στα μοναστήρια, από ευλάβεια προς την Παναγία.
Το Ιερατικό. Όπως φανερώνει και η ονομασία του, είναι το βιβλίο που χρησιμοποιούν οι Ιερείς, οι Διάκονοι (Διακονικό) και οι Αρχιερείς (Αρχιερατικό), κατά την τέλεση κυρίως της Θείας Λειτουργίας, αλλά και άλλων ιερών ακολουθιών. Το βιβλίο αυτό συνήθως τίθεται επάνω στην Αγία Τράπεζα, δίπλα από το ευαγγέλιο.
Τα ιερά αυτά βιβλία των ακολουθιών της Εκκλησίας μας, έχουν έναν καταπληκτικό υμνολογικό πλούτο, με δογματικά στοιχεία, που αποτελούσαν τα καθημερινά θρησκευτικά τραγούδια των πιστών. Ευχής έργο θα ήταν και σήμερα αυτοί οι ύμνοι, ή τουλάχιστον κάποιοι απ’ αυτούς, να γίνουν κτήμα των νέων της Εκκλησίας μας, σε αντικατάσταση των ξενόφερτων θρησκευτικών τραγουδιών με το αμφίβολο από ορθοδόξου πλευράς περιεχόμενό τους, που παλαιότερα ατυχώς διδάσκονταν τα παιδιά μας.

Για επικοινωνία μαζί μας :
Τηλέφωνο : +30-210-9712456
Φαξ : +30-210-9712456
Ταχυδρομική διεύθυνση : πλατεία Αγ. Δημητρίου, 173 43 – Αγ. Δημήτριος
Ηλεκτρονική διεύθυνση : inad.dad@dad.com